طرح صنعتی ترکیب خطوط و رنگها و اَشکال بهصورت دوبُعدی یا سهبُعدی است که موجب جذابیت محصولات میشود.
یکی از عوامل اساسی که باعث میشود مصرفکننده محصولی را انتخاب کند، زیبایی ظاهری و طرح چشمگیر آن است. درحقیقت، طرحهای صنعتی موجب ایجاد جذابیت و تقاضای بیشتر مصرفکنندگان میشوند؛ بههمیندلیل، طرحهای صنعتی نقش چشمگیری در فروش و موفقیت کسبوکارها دارند. امروزه، شرکتهای تخصصی برای طراحی و ارائهی طرحهای صنعتی به دیگر کسبوکارها ایجاد شدهاند و در این عرصه، موفقیتهای بسیاری را کسب کردهاند؛ بهگونهای که ۲۵ برند موفق و شناختهشده سالانه حدود یک میلیارد دلار از فروش طرحهای صنعتیشان کسب میکنند.
از منظر حقوقی، طرح صنعتی جنبهی زیبایی یا زیباشناسانهی هر کالا است. طرحهای صنعتی ممکن است دوبُعدی یا سهبُعدی باشند. اَشکال، رنگها، خطوط یا الگوها از ویژگیهای مهمی هستند که طرح صنعتی را تشکیل میدهند. طرحهای صنعتی ممکن است علاوهبر جنبههای زیباشناسی کارکرد خاصی هم داشته باشند؛ مانند آباژور یا خودرو.
در مادهی بیستم قانون ثبت اختراعات و طرحهای صنعتی و علائم تجاری در تعریف طرح صنعتی میگوید: «هرگونه ترکیب خطوط و رنگها یا شکل سهبُعدی با خطوط و رنگها با و بدون آن، بهگونهای که ترکیب یا شکل فراوردهی صنعتی یا محصولی از صنایعدستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است. در طرح صنعتی، فقط دسترسی به نتیجهی فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمیشود.»
طرح صنعتی انواع گستردهای از محصولات صنعتی و صنایعدستی را شامل میشود. برای مثال، از بستهبندیها (مانند بستهبندی شامپو) گرفته تا لوازم خانگی (مانند طرح تلویزیون) و تجهیزات نورپردازی (مانند لوستر)، جواهرات، وسایل الکترونیکی، پارچهها، نمادهای گرافیکی، رابط کاربری گرافیکی (GUI) و لوگوها درصورت داشتن شرایط لازم بهعنوان طرح صنعتی ثبت میشوند.
در حقوق ایران، شرایط ثبت طرح صنعتی عبارت است از:
۱. طرح صنعتی باید جدید و اصیل باشد: جدید و اصیلبودن به این معناست که طرح مفروض نباید قبلا در هیج کجای جهان برای عموم افشا شده باشد. برای مثال، اگر شخصی در آلمان طرح صنعتی را برای عموم افشا کرده باشد، دیگر نمیتواند در ایران آن طرح را ثبت کند. باوجوداین، اگر صرفا برای مشورت و نقد طرحش را به شخص خاصی نشان داده باشد، مشکلی ازنظر ثبت نخواهد داشت؛
۲. قبلا در فنون و صنایع پیشبینی نشده باشد: چنانچه طرح صنعتی برای افراد شاغل در صنعتی خاص شناخته شده باشد، قابلیت ثبت نخواهد داشت؛
۳. طرح صنعتی نباید با موازین شرعی و نظم عمومی و اخلاق حسنه مخالف باشد: برای مثال، اگر تصویر طرح صنعتی بهگونهای باشد که با اخلاقیات مقبول جامعه سازگار نباشد، ثبت نخواهد شد.
- چرا باید طرح صنعتی خود را ثبت کنیم؟
- افرایش بازدهی سرمایهگذاری: حمایت از طرح صنعتی موجب افزایش بازدهی سرمایهگذاری در زمینهی هزینههای تولید و بازاریابی خواهد شد؛ چراکه با افزایش جذابیت و نوآوری در ظاهر محصولات، فروش نیز بیشتر خواهد شد؛
- حقوق انحصاری: ثبت طرح صنعتی موجب ایجاد حقوق انحصاری برای دارنده بهمدت پنج تا پانزده سال خواهد شد؛ بنابراین، دیگران اجازهی بهرهبرداری تجاری یا کپیکردن طرح صنعتی را نخواهند داشت؛
- تقویت برند کسبوکار: طرحهای صنعتی یکی از عناصر مهم برندها هستند. هر اندازه که طرحهای جذابتر و بهتری برای محصولات خود استفاده کنید، برند خوشنامتر و موفقتری خواهید داشت؛
- فرصت فروش و اعطای مجوز بهرهبرداری: ازآنجاکه حقوق انحصاری بهرهبرداری مادی متعلق به دارندهی طرح است؛ بنابراین، میتواند طرحش را بفروشد یا مجوز بهرهبرداری از آن را به شخص دیگر انتقال دهد؛
- تشویق طراحان: ثبت طرحهای صنعتی موجب افزایش اشتغال و تشویق طراحان به خلق طرحهای جذاب و زیبا خواهد شد.